Thế kỷ 17, để chấn hưng lại đạo Nho, triều đình nhà Lê đã cho thành lập nhiều trường học bên ngoài trường Quốc Tử Giám ở các trấn. Trấn Sơn Nam khi ấy gồm các tỉnh: Hà Nam, Nam Định, Ninh Bình, Thái Bình và một phần đất của Hà Nội và Hưng Yên. Văn miếu Sơn Nam (Văn Miếu Xích Đằng khi đó) được xây dựng vừa làm nơi để thờ tự các bậc hiền nho, vừa là nơi tổ chức các cuộc thi hương và sát hạch thí sinh đi dự kỳ thi hương. Sau nhiều biến chuyển trong việc chia tách lại địa lý các trấn dưới các triều Hậu Lê, Tây Sơn, nhà Nguyễn, Văn Miếu Xích Đằng trở thành Văn Miếu của trấn Sơn Nam thượng và sau này là của tỉnh Hưng Yên. Cũng theo những gì được ghi chép lại trên quả chuông và khánh còn lưu giữ ở văn miếu, sở dĩ Văn Miếu Hưng Yên còn có tên là văn miếu Xích Đằng vì nó được xây dựng trên nền của chùa Nguyệt Đường, làng Xích Đằng, xã Nhân Dục, tổng An Tảo, huyện Kim Động xưa, nay là phường Lam Sơn, thành phố Hưng Yên.
Nằm cạnh con sông Hồng quanh năm đỏ nặng phù sa, Văn Miếu Xích Đằng được biết đến là một di tích quan trọng nằm trong quần thể di tích Phố Hiến, thuộc phường Lam Sơn, thành phố Hưng Yên, tỉnh Hưng Yên. Với hơn 400 năm tồn tại, ghi danh 161 vị đại khoa, văn miếu Xích Đằng đã thể hiện tinh thần hiếu học của con người trên mảnh đất “Nhất Kinh kỳ, Nhì Phố Hiến”.
Khuôn viên văn miếu rộng 6.000 m2, bao gồm các công trình kiến trúc: tam quan, lầu chuông, lầu khánh, hai dãy tả-hữu vu, khu chính và khu tháp thờ. Tam quan Văn miếu xây dựng theo kiến trúc “chồng diêm hai tầng tám mái”. Đây là công trình kiến trúc đặc sắc vẫn giữ nguyên vẹn từ khi xây dựng và còn được lấy làm biểu tượng tỉnh Hưng Yên. Khác với các văn miếu khác, chỉ riêng Văn miếu Xích Đằng có khánh đá và chuông đồng được đúc vào năm 1803 và 1804. Khu nội tự Văn Miếu Xích Đằng được xây kiểu chữ Tam, gồm: tiền tế, trung từ và hậu cung, kiến trúc giống nhau theo kiểu vì kèo trụ trốn.
Khoảng sân này trước kia là nơi diễn ra các kỳ thi hương.
Chiếc khánh cổ, được đúc vào năm 1803.
Theo bài văn khắc trên chuông, từ năm 1804, Hưng Yên đã có văn miếu nhưng phải đến năm Minh Mạng thứ 20 (1839), Văn miếu Xích Đằng mới xây dựng lại với quy mô to đẹp, bề thế như ngày nay.
Khác với cách bài trí của các văn miếu khác, ở Văn Miếu Xích Đằng, tượng thầy giáo Chu Văn An được đặt thờ ngay ở phía giữa khu đại bái, còn tượng Đức Khổng Tử và các vị chư hiền nho gia được đặt thờ trong phần hậu cung. Điều này cho thấy sự kính trọng, vinh danh tấm lòng, đức độ người thầy lỗi lạc muôn đời của nền giáo dục Việt Nam mang tên Chu Văn An.
Tòa chính được xây theo kiến trúc kiểu chữ Tam, gồm ba tòa tiền tế, trung từ và hậu cung. Bên trong tòa chính là nơi thờ Khổng Tử, nhà giáo Chu Văn An, các vị thánh hiền nho giáo và dựng 9 tấm bia ghi danh các vị học sĩ đỗ đạt cao.
Bàn thờ Chu Văn An – một thầy giáo ở thời Trần, đồng thời là người được lịch sử tôn vinh “ông tổ đạo Nho”. Hai bức tượng đồng lấy mẫu tượng từ Văn miếu Quốc Tử Giám và cung tiến năm 2003.
Bàn thờ Khổng Tử – người sáng lập đạo Nho cùng các học trò giỏi của ông là Mạnh Tử, Tăng Tử, Tử Tư, Nhan Tử.
Hiện vật quý giá nhất trong Văn Miếu còn lưu giữ được đến ngày nay đó chính là chín tấm bia đá trong đó có tám tấm dựng năm Đồng Khánh 1888, và một tấm dựng năm Bảo Đại năm 1943. Trên chín tấm bia có ghi danh 161 vị đỗ đại khoa ở trấn Sơn Nam thượng xưa, trong đó có 138 vị ở Hưng Yên và 23 vị ở Thái Bình. Trước Cách mạng Tháng Tám 1945, Văn miếu Xích Đằng là cơ sở hoạt động cách mạng bí mật của Trung ương, xứ ủy, Tỉnh ủy Hưng Yên. Văn miếu Xích Đằng đã được xếp hạng là Di tích lịch sử văn hóa quốc gia vào năm 1992.
Những tấm bia đá dựng hai bên tòa chính nằm trong số các hiện vật quý giá nhất Văn miếu Xích Đằng còn giữ lại. Hơn 200 vị khoa bảng được vinh danh trên bia đá. Người có học vị cao nhất là các trạng nguyên Tống Trân (thôn An Cầu, huyện Phù Cừ,) đời Trần hay Nguyễn Kỳ (huyện Đông An), triều Mạc. Còn người có chức vụ cao nhất là Lê Như Hổ, quận công triều Mạc.
Ngày nay, lễ hội truyền thống của Văn miếu Xích Đằng diễn ra vào ngày mùng 4 và 5 Tết Âm lịch với nhiều hoạt động như Triển lãm thư pháp, cho chữ đầu Xuân và hát ca trù… Đồng thời, đây là điểm đến của nhiều hoạt động gắn liền với truyền thống hiếu học của vùng đất Hưng Yên. Những năm qua, Văn miếu Xích Đằng trở thành điểm tham quan thu hút đông đảo du khách khi về với Phố Hiến. Những người con xứ nhãn hôm nay, không chỉ tự hào về truyền thống hiếu học của cha ông mà còn không ngừng phấn đấu để tiếp tục xây dựng quê hương Hưng Yên ngày càng giàu đẹp.
———————————————————————–
Hành trình TOP Việt Nam – 50 TOP các điểm đến hấp dẫn của Việt Nam được Tổ chức Kỷ lục Việt Nam (VietKings) và Trung tâm TOP Việt Nam triển khai từ và công bố dưới tiêu chí và góc nhìn của Ban quản lý hành trình Top với mục tiêu quảng bá các giá trị thiên nhiên, văn hóa, lịch sử và con người Việt Nam đến bạn bè trong nước và quốc tế, đồng thời kích cầu du lịch.
Mỗi tuần, các bài công bố sẽ được công bố rộng rãi trên hệ thống trang truyền thông chính thức của Tổ chức Kỷ lục Việt Nam – VietKings. Ban quản lý hành trình rất mong nhận được sự quan tâm theo dõi của bạn đọc trong và ngoài nước nhằm tiếp tục quảng bá và tôn vinh các điểm đến hấp dẫn của Việt Nam.
Mọi thông tin xin liên hệ xin gửi về:
TỔ CHỨC KỶ LỤC VIỆT NAM (VIETKINGS) – TRUNG TÂM TOP VIỆT NAM (TOPPLUS)
Địa chỉ: 1 Đặng Văn Ngữ, phường 10, Phú Nhuận, Thành phố Hồ Chí Minh
Liên hệ: Ms Phi – 0333 108 555
Email: noidungtopplus@gmail.com
Website: www.kyluc.vn/ www.topplus.vn
