Phú Yên là tỉnh thuộc Duyên Hải Nam Trung Bộ, nằm giữa hai dãy đèo lớn của đất nước là đèo Cù Mông phía Bắc và đèo Cả ở phía Nam. Nơi đây được biết đến với bờ biển dài 189 km, nhiều nơi khúc khuỷu, quanh co, núi biển liền kề tạo nên nhiều vịnh, đầm, mũi, gành… mang vẻ đẹp tự nhiên hoang sơ kỳ thú.
Sông Cầu là thị xã ven biển nằm phía Bắc của tỉnh Phú Yên, là địa phương có chiều dài bờ biển lớn nhất tỉnh, vì thế đã tạo nên vùng đất Sông Cầu nhiều danh lam thắng cảnh như Vịnh Xuân Đài, Đầm Cù Mông, Cù Lao Ông Xá, Đảo Nhất Tự Sơn. Trải qua hơn 400 năm hình thành và phát triển, Sông Cầu từng bước vươn lên trở thành Thành phố trực thuộc tỉnh vào năm 2025, với những nét đặc trưng riêng của một đô thị biển. Phát triển kinh tế biển là ưu thế của thị xã Sông Cầu, trong đó lĩnh vực nuôi trồng – chế biến thủy hải sản là lĩnh vực được hình thành và phát triển hơn 30 năm qua, trong đó nghề nuôi tôm hùm đóng vai trò chủ lực, thúc đẩy toàn diện ở lĩnh vực nuôi trồng và một số lĩnh vực khác.
Nghề nuôi tôm hùm ở Phú Yên đã có từ những năm 1990, tập trung chủ yếu tại vịnh Xuân Ðài, đầm Cù Mông ( thị xã Sông Cầu) và vịnh Vũng Rô (thị xã Ðông Hòa). Ðối tượng nuôi gồm các loài: tôm hùm bông, tôm hùm xanh (còn gọi là tôm hùm đá), tôm hùm sỏi và tôm hùm đỏ, trong đó chủ yếu là tôm hùm bông do có tốc độ tăng trưởng nhanh, kích cỡ lớn, giá trị kinh tế cao. Với sản lượng hằng năm 700 đến 950 tấn, giá trị khoảng 1.000 tỷ đồng, tạo công ăn việc làm ổn định cho 6.000 lao động tại địa phương và nhiều lao động dịch vụ hậu cần khác. Với giá trị kinh tế cao, tôm hùm là vật nuôi chủ lực tại nhiều địa phương ven biển. Trong đó, thị xã Sông Cầu có sản lượng 500 đến 600 tấn/năm được xem là thủ phủ của nghề nuôi tôm hùm tại Việt Nam.
(6)(1).jpg)
Người nông dân Phú Yên nuôi các loại: tôm hùm bông, tôm hùm xanh (còn gọi là tôm hùm đá), tôm hùm sỏi và tôm hùm đỏ, trong đó chủ yếu là tôm hùm bông
Tôm hùm bông là loại tôm hùm có giá trị kinh tế cao được nuôi tại các vùng biển Phú Yên và Khánh Hòa. Tôm hùm bông có sai từ 500 tới 2000 ram để nuôi được tôm tới kỳ thu hoạch người nuôi trồng phải mất từ 10 tới 18 tháng. Ngày nay tôm hùm Bông giống được nhập từ các nước Indonesia Philippines và một phần được khai thác tại Việt Nam. Ở Việt Nam tôm hùm bông được nuôi nhiều tại vùng biển Sông Cầu, Phú Yên mỗi năm xuất đi Trung Quốc hàng trăm ngàn tấn. Đến nay thị trường tôm nội địa cũng đã phát triển và cũng tiêu thụ tương đối về số lượng người dân nuôi trồng.
Tháng 12 năm 2021, Cục Sở hữu trí tuệ (Bộ Khoa học và Công nghệ Việt Nam) đã công bố Quyết định về việc cấp văn bằng Chỉ dẫn địa lý “Phú Yên” cho sản phẩm tôm hùm bông tỉnh Phú Yên. Sản phẩm tôm hùm bông Phú Yên, cơ thể tôm có màu xanh dương pha lá cây, các gai trên vỏ, đầu, ngực màu cam, riêng hai gai má có màu trắng, giữa vỏ lưng mỗi đốt bụng có một dải ngang màu đen, các chân bò của tôm màu đen với những đốm dị hình vàng nhạt.
Đại diện Cục Sở hữu trí tuệ trao văn bằng Chỉ dẫn địa lý “Phú Yên” cho sản phẩm tôm hùm bông năm 2021.
Việc cấp văn bằng bảo hộ Chỉ dẫn địa lý Phú Yên cho sản phẩm tôm hùm bông nhằm khẳng định giá trị, chất lượng sản phẩm. Chỉ dẫn địa lý mới là chỉ dẫn thương mại, để phát triển mạnh sản phẩm Phú Yên cần đầu tư toàn diện để hoàn thiện, nâng cao chuỗi giá trị của sản phẩm tôm hùm bông từ con giống, chế độ thức ăn, chất lượng sản phẩm, truy xuất nguồn gốc, mở rộng thị trường tiêu thụ, đặc biệt thị trường nước ngoài. Ngoài ra, tỉnh cần có giải pháp, chiến lược phát triển thương hiệu tôm hùm bông, đưa sản phẩm trở thành mũi nhọn trong phát triển kinh tế của tỉnh. Tôm hùm bông Phú Yên được bảo hộ chỉ dẫn địa lý góp phần nâng cao nhận thức của người nuôi theo quy trình chặt chẽ, tạo ra những sản phẩm giá trị, mang lại niềm tin cho người tiêu dùng. Phú Yên sẽ tiếp tục đánh giá lại thực trạng tiềm năng định hướng phát triển, tìm kiếm mở rộng thị trường cho sản phẩm tôm hùm bông trong và ngoài nước trong thời gian tới.
Năm 2022, để hướng đến mục tiêu xây dựng Sông Cầu trở thành “Thủ phủ tôm hùm” lớn mạnh và bền vững, Lễ hội Tôm hùm lần thứ nhất – năm 2022 do UBND thị xã Sông Cầu chủ trì đã diễn ra xuyên suốt trong 2 ngày với nhiều hoạt động đặc sắc trong đó phải kể đến sự kiện chế biến và công diễn hàng trăm món ăn ngon đặc sắc từ Tôm hùm Phú Yên. Nhân sự kiện này, địa phương cũng đã vinh dự đón nhận Kỷ lục Việt Nam với nội dung: “Nơi tổ chức Sự kiện “Lễ hội Tôm hùm” với các món ăn được chế biến và công diễn từ Tôm hùm nhiều nhất Việt Nam”.
Tôm hùm Phú Yên được chế biến vô cùng đa dạng với nhiều phong cách khác nhau, từ đơn giản đến cầu kỳ, từ truyền thống đến hiện đại. Có thể nói các món ăn chế biến từ tôm hùm Phú Yên rất đặc sắc, như:
– Các món gỏi, nộm, salad có: Salad Nga tôm hùm, Salad rau mùa Sông cầu tôm hùm sỏi áp chảo, Salad tôm hùm bông bơ tươi, Gỏi củ hủ dừa tôm hùm, Gỏi tôm hùm rau diếp + da cá chiên,…
(55).jpg)
– Các món súp tôm hùm có: Súp măng tây tôm hùm đá, Súp tôm hùm khoai mỡ, Súp bí đao tôm hùm, Súp tôm hùm bông phù dung, Súp bắp cải tôm hùm bông bọc nấm mối,…
(127).jpg)
– Các món cuốn tôm hùm có: Cuốn tôm hùm sỏi, Nem vuông tôm hùm, Chạo tôm hùm mai cua, Tôm hùm 2 da nướng bánh hỏi,…
– Các món món nướng có: Tôm hùm đút lò kiểu Pháp, Tôm hùm sỏi nướng mắm nhĩ gành đỏ, Chả tôm hùm 2 da bọc mỡ chài nướng, Tôm hùm sỏi lột nướng lụi,…
(91).jpg)
– Các món chiên có: Tôm hùm chiên bát trân, Tôm hùm sỏi chiên sốt me, Tôm hùm nhồi bông bí, Tôm hùm áp chảo sốt kiểu thái, Tôm hùm nhồi hoa mực sốt ngủ quả,…
– Các món xào, kho có: Tôm hùm xào hạt điều, Tôm hùm sốt ngũ liễu, Tôm hùm xào súp Lơ, Tôm hùm xào cần tỏi, Tôm hùm kho tàu, Tôm hùm rim cốt dừa Sông Cầu, Tôm hùm lúc lắc ớt chuông, Tôm hùm xào mì gấc,…
(48).jpg)
– Các món hấp, luộc có: Cháo tôm hùm nước dừa tươi Sông Cầu, Tôm hùm gói lá mướp hấp, Tôm hùm nhồi sá sùng,…
– Các món tôm hùm nấu dạng nước chan: Râu tôm hùm nấu canh rau muống cà chua, Canh chua me đất râu tôm hùm, Đầu tôm hùm nấu chua lá sam bay, Lẩu đầu tôm hùm chua cay, Cháo tôm hùm đậu ngư, bông bí, Canh tôm hùm nhồi sen củ, Bún bắp sốt cà ri tôm hùm, Canh rau biển tôm hùm ngó sen, Canh khổ qua rừng nấu lát, tôm hùm, Bánh canh hẹ tôm hùm sông Cầu,…
.jpg)
– Các loại bánh nhân tôm hùm: Bánh ít trần nhân tôm hùm, Bánh ít lá nhân tôm hùm đậu ngự,…
(47).jpg)
Với những giá trị tuyệt vời của tôm hùm Phú Yên, năm 2023, Tổ chức Kỷ lục Việt Nam (VietKings) và Tổ chức Kỷ luc Người Việt Toàn cầu (VietWorld) đã hoàn thiện hồ sơ đề cử Kỷ lục Thế giới gửi đến Liên minh Kỷ lục Thế giới (WorldKings) và chính thức công nhận tỉnh Phú Yên (Việt Nam) là Địa phương có hệ thống món ăn độc đáo được chế biến từ Tôm hùm nhiều nhất Thế giới.
Diệu Phi (kyluc.vn)
