Chiếc xe buýt tự lái trong vụ tai nạn tại Las Vegas tuần qua (ảnh: City of Las Vegas)
Các vụ tai nạn xe hơi nhỏ thông thường sẽ không được đưa tin một cách rộng rãi trên phạm vi toàn cầu. Tuy nhiên, vụ một chiếc xe buýt nhỏ đâm vào xe chở hàng tại Las Vegas tuần qua lại là một câu chuyện hoàn toàn khác.
Sự khác biệt chính của vụ tai nạn này là chiếc xe buýt nhỏ ấy không hề có tài xế điều khiển xe. Bên trong nó là một loạt các bộ cảm biến và vi xử lý, cho phép chiếc xe nhận biết được sự vật xung quanh và đưa du khách đi khắp nơi mà không cần người điều khiển. Vụ tai nạn cũng đặc biệt gây chú ý khi nó xảy ra chỉ 1 giờ sau khi chiếc xe buýt chính thức được đưa ra thử nghiệm, một "màn ra mắt" không thể tồi tệ hơn với một chiếc xe tự lái.
Ngoại trừ một điều: vụ tai nạn không phải lỗi do chiếc xe tự lái. Người tài xế của chiếc xe chở hàng khi lùi đã không nhìn thấy chiếc xe buýt và đâm vào nó. May mắn thay, không có bất kì thiệt hại nào về người, và trên thực tế, chiếc xe buýt đã hoạt động đúng như dự kiến: nó đã dừng lại khi cảm nhận được chiếc xe chở hàng đang lùi về phía mình. Tuy nhiên, sự bất cẩn của người tài xế đã khiến nó phải "bó tay".
Vụ việc này là sự cố mới nhất trong một loạt các vụ tai nạn xe hơi có liên quan đến xe tự lái, và chúng đều có một điểm chung: lỗi bắt nguồn từ chiếc xe kia. Đầu năm nay, xe tự lái của Uber khi thử nghiệm tại Arizona đã bị lật nghiêng khi đang đi qua đèn vàng, sau khi một chiếc xe có người lái cố gắng vượt qua ngã ba đường và đâm vào nó. Các vụ tai nạn có liên quan đến xe tự lái của Google hầu hết đều không phải là lỗi của chúng.
Xe tự lái của Uber đã gặp tai nạn khi đi qua đèn vàng đầu năm nay (ảnh: Angelo Merendino)
Những sự cố này đã khiến các lập luận ủng hộ xe tự lái trở nên mạnh mẽ hơn: robot rõ ràng là tài xế tốt hơn con người. Chúng ta sẽ cần phải có thêm nhiều xe tự lái trên đường hơn, đẩy nhanh tốc độ phát triển của chúng.
Tuy nhiên, mọi chuyện không hề đơn giản chút nào. Các thống kê cho thấy xe tự lái có tần suất vướng vào các vụ tai nạn nhiều hơn, ngay cả khi không phải lỗi của chúng. Nghiên cứu năm 2015 của Viện nghiên cứu Giao thông Vận tải thuộc Đại học Michigan cho thấy trung bình xe tự lái cứ đi 1 triệu dặm (khoảng 1,6 triệu km) sẽ có liên quan đến 9,1 vụ tai nạn, so với con số 4,1 vụ của xe có người lái.
Điều này rất mâu thuẫn. Xe tự lái va chạm nhiều hơn, nhưng hầu hết các vụ va chạm đều không phải lỗi của chúng. Nếu như chúng có liên quan đến nhiều vụ tai nạn hơn thì làm sao chúng an toàn hơn được?
Câu trả lời hợp lí nhất có lẽ là xe tự lái đã biến con người trở thành các tài xế tệ hơn. Trong khi xe tự lái được lập trình để không bao giờ đi quá tốc độ, nhường đường cho xe khác càng nhiều càng tốt, nói chung là tuân thủ mọi quy định giao thông – để trở thành những tài xế hoàn hảo – chúng ta thì không.
Những người từng được theo dõi xe tự lái vận hành có thể chứng minh điều này: chúng di chuyển một cách hoàn hảo, không bao giờ "tạt đầu" xe khác và chắc chắn sẽ không bao giờ vượt đèn đỏ. Nếu như có người đứng ra trước xe tự lái, chúng sẽ dừng lại ngay lập tức với một phản xạ phi thường.
Nhưng điều này lại tạo ra vấn đề cho phần còn lại của chúng ta. Chúng ta đã quá quen với việc tương tác với các tài xế khác, dự đoán những khuyết điểm và ý định của họ. Các hành khách trên chiếc xe buýt tự lái tại Vegas đã không nhận thấy được sự bất cẩn của chiếc xe chở hàng, và bản thân chiếc xe buýt cũng không dự đoán được điều đó.
Xe tự lái của Waymo sẽ được thiết kế để vận hành "giống con người" hơn
Trong vụ tai nạn của Uber đầu năm nay, tài xế đã vi phạm luật giao thông và cắt ngang hai làn đường, nhưng các tài xế khác của hai làn đường đó đều nhận thấy được và lùi xe lại, còn chiếc xe tự lái thì không.
Ngành công nghiệp công nghệ cao có một cụm từ dành riêng cho loại vấn đề này: "You're holding it wrong" (tạm dịch: bạn đang cầm sai cách), bắt nguồn từ cái cớ nổi tiếng của Steve Jobs khi có khách hàng phàn nàn về việc iPhone 4 của họ không nhận được cuộc gọi. Nó đã trở thành "câu cửa miệng" để đổ lỗi cho con người về các lỗi kỹ thuật. Xe tự lái cũng tương tự với vấn đề "bạn đang cầm sai cách": công nghệ có thể hoạt động một cách hoàn hảo, nhưng con người thì không.
Khi đường phố hoàn toàn vắng bóng tài xế con người, chúng ta sẽ an toàn hơn nhiều – lỗi do con người có liên quan đến 90% các vụ tai nạn – nhưng trong giai đoạn từ giờ đến khi ngày đó xảy ra thì sao?
Sự xuất hiện của xe tự lái sẽ không giống như bật một chiếc công tắc. Sẽ phải có giai đoạn chuyển tiếp, có thể mất đến hàng thập kỷ để xe tự lái hoàn toàn thay thế con người.
Bên cạnh việc sẽ có nhiều vụ tai nạn như thế này xảy ra, sẽ có những vấn đề khác nảy sinh như xe quá tuân thủ giới hạn tốc độ hay "quá lịch sự" – năm 2015, một xe tự lái của Google đã bị cảnh sát yêu cầu dừng lại vì đi quá chậm. Có thể, ý kiến của công chúng đối với các loại xe tự lái, vốn đã không mấy tốt đẹp, có thể trở nên tồi tệ hơn vì sự trung thành tuyệt đối của chúng với các quy tắc.
Các công ty công nghệ đang nỗ lực hết mình để chống lại điều này. Những chiếc xe được kiểm định bởi Waymo, bộ phận đã tách ra khỏi Google vào năm ngoái, giờ sẽ vận hành theo cách "mạnh bạo" hơn.
Đây là một ví dụ điển hình về việc các nhà công nghệ phải hiểu được thế giới không hoàn hảo mà công nghệ của họ đang sống và thích ứng. Để xe tự lái có thể trở thành hiện thực, chúng sẽ phải đối mặt với vấn đề lớn nhất của mình: những khuyết điểm của con người.
