Quần thể di tích Cố đô Hoa Lư (Ninh Bình) – TOP 10 khu di tích có giá trị lịch sử của Việt Nam được nhiều người biết đến (P.5) – [VIETKINGS-TOPPLUS – Hành trình TOP Việt Nam]

Khu di tích lịch sử và kiến trúc nghệ thuật Cố đô Hoa Lư thuộc địa phận xã Trường Yên, huyện Hoa Lư, tỉnh Ninh Bình. Trong lịch sử, khu vực này từng là địa điểm đóng đô của 3 vương triều (Đinh, Tiền Lê và Lý), với 6 vị vua: Đinh Tiên Hoàng, Đinh Toàn, Lê Đại Hành, Lê Trung Tông, Lê Long Đĩnh và Lý Thái Tổ… Cố đô Hoa Lư xưa rộng 300ha trải dài trên địa phận các thôn Chi Phong, Yên Thành, Yên Thượng thuộc xã Trường Yên, huyện Hoa Lư. Kinh thành xưa có ba khu vực: thành Ngoại, thành Nội và thành Nam. 

Năm 968, sau khi sau khi bình định 12 sứ quân, thống nhất giang sơn, Đinh Bộ Lĩnh lên ngôi Hoàng đế, lấy hiệu là Đinh Tiên Hoàng và chọn Hoa Lư làm kinh đô của nước Đại Cồ Việt. Kinh đô Hoa Lư được bao quanh bởi trùng điệp lớp lớp núi đá vòng cung dựng tường thành, sông bao quanh làm hào, giữa là cung điện triều nghi. Kinh đô Hoa Lư có thế phòng thủ quân sự vững chắc bất khả xâm phạm xưa kia, còn được nhân dân ta gọi là “Kinh đô đá”. Sau khi vua Lý Thái Tổ dời đô ra Thăng Long (1010), Hoa Lư trở thành Cố đô và được đổi tên thành phủ Trường Yên.

Đây là một Kinh đô cổ tồn tại suốt 42 năm (968-1010), là trung tâm kinh tế, chính trị và văn hóa của Nhà nước phong kiến Trung ương tập quyền đầu tiên của Việt Nam, đồng thời là nơi đã diễn ra rất nhiều sự kiện có liên quan đến vận mệnh của cả dân tộc như: gắn với sự nghiệp của ba triều đại liên tiếp là nhà Đinh, nhà Tiền Lê và nhà Lý với các dấu ấn lịch sử: thống nhất giang sơn, đánh Tống – dẹp Chiêm và phát tích quá trình định đô tại Hà Nội. Theo sử sách truyền lại và nội dung của đôi câu đối ở đền thờ Vua Đinh, ta thấy rằng: nước Đại Cồ Việt khẳng định nền độc lập tự chủ,  kinh đô Hoa Lư xưa là một cung điện nguy nga, tráng lệ không kém gì Thành Trường An bên nước Hán (nhà Hán – Trung Quốc bấy giờ) “ Cồ Việt Quốc Đương Tống Khai Bảo – Hoa Lư Đô Thị Hán Trường An”. Kinh đô Hoa Lư xưa rộng khoảng 300ha, gồm Thành Ngoại, Thành Nội và Thành Nam, được bao quanh bởi hàng loạt núi đá vòng cung, khoảng trống giữa các sườn núi được xây kín bằng đất ken gạch, chân thành có gạch bó, đắp cao từ 8-10 mét. Thành Ngoại rộng khoảng 140 ha thuộc địa phận thôn Yên Thành, xã Trường Yên. Ðây là cung điện chính mà khu vực đền thờ vua Ðinh, đền thờ vua Lê là trung tâm. Kinh thành Hoa Lư xưa gồm hai vòng thành nằm cạnh nhau và một vùng núi kề sát. Theo cách bố trí thời nhà Đinh, nhà Lê, các nhà nghiên cứu chia ba vòng thành: gồm thành Đông, thành Tây và thành Nam. Tuy nhiên do thành Nam chỉ là vùng căn cứ quân sự hiểm trở, phòng thủ mặt sau mà nó thường được dân gian gọi riêng là thành Tràng An, hai vòng thành kia là nơi đặt cung điện nên còn được gọi là thành Hoa Lư.

Khu vực khai quật giữa Đền Vua Đinh và Đền Vua Lê nhìn từ trên cao.

Trong khu vực Cố đô Hoa Lư hiện nay còn lưu giữ được 678 di vật, cổ vật có giá trị lịch sử, văn hóa và khoa học, trong đó có hai di tích quan trọng nhất là đền Vua Đinh và đền Vua Lê được xây dựng vào thế kỷ XVII với nghệ thuật điêu khắc trên gỗ đá.

Đền thờ Đinh Tiên Hoàng, được dựng trên nền chính điện của kinh đô Hoa Lư, có mặt bằng kiến trúc dạng “nội công ngoại quốc”, với tổng diện tích khoảng 3 mẫu Bắc Bộ. Trước đền có núi Mã Yên làm bình phong, phía sau đền là dãy núi Dù bao bọc, các kiến trúc thành phần được bố trí đối xứng nhau qua đường “dũng đạo”. Kiến trúc chính của đền gồm: Bắc môn, nghi môn ngoại, nghi môn nội, sân rồng, nhà Khải Thánh, tiền đường, thiêu hương, hậu cung, nhà bia, sân vườn…

Cổng vào đền thờ vua Đinh Tiên Hoàng rợp bóng cây xanh mát.
 

Đền thờ vua Đinh được xây dựng từ thế kỷ 17 cổ kính, trầm mặc mang đậm dấu ấn thời gian.
 

Trước đền thờ vua Đinh Tiên Hoàng trưng bày sập đá Long Sàng, được công nhận là bảo vật Quốc gia.
 

Đền thờ Lê Đại Hành được dựng trên mặt bằng kiến trúc hình chữ “Công”, gồm các hạng mục: tiền đường, thiêu hương và hậu cung. Kiến trúc tiền đường gồm 5 gian, mang phong cách kiến trúc thời Hậu Lê. Thiêu hương gồm 2 gian dọc, dài 2,8m, rộng 6,15m, với các bộ vì được làm theo kiểu “trụ chung kẻ góc”, hai bên vách bưng ván đố lụa, gian giữa đặt ban thờ các quan. Hậu cung gồm 5 gian, dài 14m, rộng 6m. Gian giữa đặt tượng Lê Đại Hành, gian bên trái đặt tượng Thái hậu Dương Vân Nga, gian bên phải đặt tượng Khải Minh Vương (Lê Long Đĩnh)… Ngoài ra, trong khu vực này còn có một số hạng mục kiến trúc khác, như tam môn, từ vũ, nghi môn ngoại, nghi môn nội, sân rồng, nhà vọng, hai nhà bia.

Đền thờ vua Lê Đại Hành được xây dựng trên nền cung điện chính xưa.
 

Kiến trúc độc đáo, tinh xảo ở đền thờ vua Lê.
 

Nền móng cũ của cố đô được các nhà khảo cổ tìm thấy trong quá trình khai quật.
 

Cách đền Vua Lê 200m, là chùa Nhất Trụ, được xây từ đời Vua Lê Đại Hành, trước cửa chùa có cột đá, cao 4,16m hình tám cạnh, khắc bài kinh Lăng Nghiêm do nhà vua làm để dâng nhà Phật. Cạnh đó là đền Phất Kim thờ công chúa thứ ba của Vua Đinh Tiên Hoàng đã nhảy xuống giếng tự vẫn chứ không theo chồng phản tặc chống lại vua cha. Trong khu Thành Ngoại xưa hiện vẫn còn nhiều chùa cổ khác, đều được xây dựng từ thời nhà Đinh như chùa Đìa, chùa Tháp, Bà Ngô.

Với những giá trị lịch sử, văn hóa và khoa học đặc biệt của di tích Cố đô Hoa Lư, Thủ tướng Chính phủ đã quyết định xếp hạng Di tích lịch sử và kiến trúc nghệ thuật Cố đô Hoa Lư là Di tích quốc gia đặc biệt. Hàng năm, cứ vào ngày 10 tháng 3 (âm lịch), nhân dân địa phương lại mở hội để tưởng nhớ Đinh Tiên Hoàng và các bậc đế vương… Ngoài những nghi lễ thông thường, trong hội còn có nhiều sinh hoạt văn hóa đặc sắc, thu hút được sự quan tâm đặc biệt của cư dân sở tại và du khách thập phương.

———————————————————————–