20 Kỷ lục Thế giới trong lĩnh vực ẩm thực Việt Nam (P.2): Việt Nam – Đất nước có nhiều món Mắm và các món ăn chế biến từ Mắm với hương vị đặc trưng nhất Thế giới

Nền văn hoá ẩm thực Việt Nam đã được hình thành một cách tự nhiên từ những quá trình hoạt động sinh sống hằng ngày. Đối với những người dân Việt Nam, nền ẩm thực không chỉ để sử dụng trong những bữa ăn mà nó còn được truyền tải truyền thống và giá trị văn hoá. Những món ăn Việt Nam đều được truyền từ thế hệ này cho đến thế hệ khác. Giữ gìn phát huy những món ăn truyền thống là một trong những phương pháp bảo tồn văn hoá ẩm thực Việt Nam.

Ba miền Bắc – Trung – Nam của Việt Nam đều mang những nét đặc trưng riêng, góp phần tạo nên sự phong phú, đa dạng trong ẩm thực Việt Nam. Mỗi một vùng miền sẽ có một khẩu vị cho vào món ăn khác nhau, các chế biến, tên gọi của món ăn từ đó cũng sẽ khác. Những món ăn Việt Nam đều hài hoà từ màu sắc cho đến hương vị khiến cho tổng thể món ăn tăng thêm phần hấp dẫn, khó lòng cưỡng lại, đặc biệt nhất là đối với những người du lịch Việt Nam.

Với sứ mệnh “Mang tinh hoa Việt Nam ra thế giới”, Hành trình tìm kiếm và quảng bá các giá trị đặc biệt của Việt Nam nhất là các giá trị ẩm thực, đặc sản đã được Tổ chức Kỷ lục Việt Nam (VietKings) thực hiện trên chặng đường dài  hơn 10 năm kể từ năm 2011 cho đến nay. Trong mỗi chặng Hành trình, VietKings đều nhận được sự quan tâm và đề cử từ các địa phương trên khắp cả nước, giới thiệu hàng ngàn món ăn, đặc sản phong phú, đa dạng, mang hương vị đặc trưng riêng của từng vùng miền.

Năm 2020, dựa trên các đăng ký do Tổ chức Kỷ lục Việt Nam (VietKings) đề cử, Tổ chức Kỷ lục Thế giới (WorldKings) và Hiệp hội Kỷ lục Thế giới (World Record Association) đã chính thức công nhận Việt Nam là “Đất nước có nhiều món Mắm và các món ăn chế biến từ Mắm với hương vị đặc trưng nhất Thế giới”.

VIỆT NAM – ĐẤT NƯỚC CÓ NHIỀU MÓN MẮM VÀ CÁC MÓN ĂN CHẾ BIẾN TỪ MẮM VỚI HƯƠNG VỊ ĐẶC TRƯNG NHẤT THẾ GIỚI

Với lợi thế có bờ biển trải dài đem đến nguồn thủy hải sản phong phú và tập tục dự trữ lương thực thực phẩm để phòng khi trời mưa bão, lũ lụt kéo dài của người Việt xưa, từ rất lâu đời ông cha ta ăn đã nghĩ ra cách lưu trữ thức ăn bằng cách lên men, ủ muối,…các loại cá tôm để tạo ra hàng trăm loại mắm khác nhau. Nguyên liệu chính để chế biến mắm là các loại thủy hải sản như tôm, cá, tép, rươi, cáy…

“Mắm” là yếu tố không thể thiếu trong mâm cơm 3 miền của mỗi gia đình Việt Nam

Cách thức làm mắm cũng khá đơn giản, nguyên liệu chính là một loại thủy hải sản bất kì cùng với muối và một số phụ gia cho từng loại mắm khác nhau. Tất cả các nguyên liệu trên được trộn đều với nhau theo tỉ lệ nhất định, sau đó cho vào chum, vại sạch rồi đậy kín và phơi ra nắng. Sau khoảng 30 – 45 ngày thì có thể sử dụng được. Mắm thường dùng để hấp cơm hoặc kết hợp cùng những loại thực phẩm khác để tạo nên những món chấm hoặc món ăn hấp dẫn trong mâm cơm hàng ngày của người dân Việt Nam.

Ăn mắm là một nghệ thuật ẩm thực dân gian với nhiều cách ăn khác nhau. Các loại mắm cá ăn trực tiếp không cần qua công đoạn nấu nướng gọi là “mắm sống”. Thực chất, mắm này được chế biến bằng cách muối cho lên men – đây là cách làm chín thức ăn không cần dùng lửa mà con người đã đúc kết được qua quá trình cải tạo tự nhiên của mình, giúp cho cơ thể có thể hấp thu trực tiếp.

“Mắm” Việt Nam rất đa dạng về chủng loại và cách chế biến. Mắm chín gồm mắm chiên, mắm chưng, mắm kho (lẩu mắm),… Mắm chiên là cách chiên mắm nguyên miếng, nguyên con trong dầu mỡ. Mắm chưng là cách nấu cách thuỷ mắm nguyên miếng nguyên con, hoặc mắm đánh nhuyễn trộn chung với thịt bằm, trứng, hoặc các gia vị. Mắm kho là loại mắm khi nấu cho thêm nước vào.

Mắm không chỉ là một món ăn mà còn là một nét văn hóa đặc trưng của người Việt. Không chỉ được dùng như một loại nước chấm, các loại mắm đa dạng còn dùng để nêm trực tiếp vào món ăn giúp tăng hương vị và mang lại “hơi thở” riêng của từng vùng đất. Có những món ăn phải có một chút mắm mới dậy nên hương vị miền quê đặc trưng của món ăn như bún đậu, bún riêu, bún mắm, bún thang, bún ốc, chân giò giả cầy…

Không phải ngẫu nhiên mà nhiều người đã gọi Mắm là một trong những món mang “quốc hồn quốc túy” của Việt Nam. Hương vị món ăn Việt Nam dường như không thể thiếu vị nồng nàn, đậm đà đặc trưng của các loại mắm. Từ Bắc đến Nam đều dùng mắm, tùy điều kiện địa hình và khí hậu khác nhau, mỗi vùng có những đặc trưng riêng trong sử dụng mắm.

Mắm tôm đứng đầu trong danh sách những loại mắm nhiều người thưởng thức nhất miền Bắc nói riêng và cả nước nói chung. Danh sách các món dùng chung với món mắm này khá nhiều. Nổi bật nhất có thể kể đến bún riêu, bún đậu mắm tôm, cà pháo mắm tôm,…

Không dễ chiều như người anh em mắm tôm, mắm cáy khó chế biến, khó ngửi khiến không ít thực khách vừa chạm mặt đã thối lui. Song nếu vượt qua ấn tượng ban đầu, mọi người đều công nhận mắm cáy không chỉ thơm, ngon mà cái vị ngai ngái của nó cũng quyến rũ.

Cùng nguyên liệu là cá cơm như mắm nước, mắm cái hay mắm cá cơm không chắt lọc nước từ thân cá mà được tẩm, ướp theo cách khác để sử dụng cả xác cá. Cá cơm là đặc sản nổi tiếng của miền Trung và được dùng nhiều nhất ở Quảng Ngãi. Một lọ mắm cái ngon phải hội tụ đủ hương thơm, vị mặn và độ sánh đặc trưng. Đặc biệt, xác cá không được nhũn nhão mà săn chắc, cắn đã miệng.

Mắm nhum là một trong những đặc sản thú vị của Bình Định, tuy nhiên do độ khó của nguyên liệu cùng cách chế biến, chỉ những người sành ăn hay dân địa phương mới biết tên hay có dịp thưởng thức món ăn này. Cách “ủ” mắm như sau: nhum đen bắt về, rửa sơ, cắt một vòng nhỏ trên đầu rồi, khoét lấy ruột, ủ cùng gia vị. Mắm nhum ngon là loại mắm lên màu đẹp cùng hương thơm đặc trưng.

Là món mắm gần như đặc trưng của Huế, mắm ruốc tham gia hầu như tất cả các món ăn của vùng đất này.

Có cách chế biến khá đơn giản, song mắm mực được liệt vào danh sách những món mắm chỉ dành đãi người quen. Nguyên nhân của điều này xuất phát từ việc chỉ có thể làm mắm mực từ những con mực còn tươi nguyên. Điều này khá khó khăn bởi những tàu đánh bắt mực thường đi dài ngày nên khi thuyền cập bến, mực không còn đủ điều kiện để làm mắm. Điều đó đồng nghĩa món mắm này phải được ngư dân chế biến ngay trên tàu. Bù lại, hầu như thực khách nào có dịp thưởng thức điều không thể cưỡng hương thơm, vị ngon của món mắm này.

Sò huyết có mặt ở hầu khắp các vùng, miền, thế nhưng không phải loại sò huyết nào cũng làm được mắm mà chỉ có sò huyết Lăng Cô (Huế) mới có thể chuyển mình thành món mắm có hương thơm độc đáo, dịu nhẹ cùng vị cay quyện trên đầu lưỡi.

Nhắc đến mắm cá, người ta nghĩ ngay đến miền Tây, nơi bất kỳ loại cá nào cũng có thể làm mắm, Tuy vậy, ngon nhất phải kể đến các loại cá có sớ như cá lóc, cá sặc, cá linh, có trèn, cá chốt. Không chỉ mê hoặc hương thơm đặc trưng vị ngon khó cưỡng, các loại mắm cá trên còn gắn với những món ăn đặc trưng của vùng đất này như mắm kho, bún mắm, bún cá, bún khèn…

Mắm thái có hai nguyên liệu chính là cá lóc và đu đủ xanh (cả hai đều được xắt nhuyễn, nhiều giả thuyết cho rằng vì lý do này mà loại mắm này có tên như thế). Có nhiều cách thưởng thức mắm thái nhưng ngon nhất là một mâm đầy đủ với bún tươi, rau xanh, thịt luộc, bánh tráng.

Mắm rươi tươi ngon, đậm đà với cách thưởng thức cơ bản nhất của họ mắm, mắm rươi ngon nhất là cuốn chấm với thịt luộc, rau xanh. Điểm khác là để át mùi tanh đặc trưng của loại mắm này, các loại rau ăn cùng nếu không cay thì ít nhất cũng có hăng nồng hay hương thơm mạnh như cải cúc, là cần, là hành hoa cắt khúc, là húng.

Ba khía là một loài họ cua có càng to, đặc trưng ở vùng Nam bộ, sống tập trung ở vùng nước lợ, mặn, trải từ Cần Thơ đến Sóc Trăng, Cà Mau, nhiều nhất ở U Minh. Do có ba gạch ở trên lưng nên được đặt tên ba khía.Mỗi năm ba khía chỉ “hội” (tập trung) một lần vào 3-4 đêm của tháng 10. Mắm ba khía thường ăn cơm kèm khế chua, gừng và rau thơm.

Mắm bò hóc hay còn gọi là pohook được làm từ cá là một trong những món mắm đặc trưng của người Khmer. Tuy vậy, ngày nay, nó có mặt hầu khắp các gia đình ở Sóc Trăng, Trà Vinh… Mắm pohook có thể ăn vả cùng cơm song cũng có thể kết hợp với hàng trăm nguyên liệu khác để tạo ra hàng ngàn món ăn khác nhau. Một điều thú vị liên quan đến món mắm này là tại Campuchia, nơi xuất xứ của món mắm này, dù nó kết hợp với bất kỳ nguyên liệu gì, thực khách vẫn dễ dàng nhận ra sự có mặt của loại mắm này bởi nó luôn có một đĩa rau, củ sống dọn kèm.

Có thể xem “Mắm” là một món ăn, nguyên liệu tiêu biểu cho nền ẩm thực của người Việt. Hầu như tất cả các loại mắm ở Việt Nam được dùng như nước chấm không thể thiếu trong nhiều món ăn, như bún đậu miền Bắc phải chấm với mắm tôm, bánh tráng thịt luộc hai đầu da miền Trung không thể thiếu chén mắm nêm tỏi ớt cay nồng,… “Mắm” Việt Nam ngày nay còn trở thành những sản phẩm xuất khẩu có giá trị đến rất nhiều quốc gia trên thế giới và được nhiều người nước ngoài yêu thích.