Cách trung tâm TP Quy Nhơn khoảng 10 km về hướng Đông Bắc, tiểu chủng viện Làng Sông (hay còn gọi là nhà thờ Làng Sông) tọa lạc ngay giữa cánh đồng lúa xanh ngát thuộc thôn Quảng Vân, xã Phước Thuận, huyện Tuy Phước, tỉnh Bình Định.
Theo tài liệu ghi chép, Tiểu chủng viện được xây dựng khoảng năm 1841-1850, ban đầu chỉ là nhà mái tranh, vách phên tre, nằm giữa một gò cao, bao quanh là hào nước mát rượi với những hàng cây sao xanh cổ thụ. Trải qua nhiều lần nâng cấp, thay đổi, công trình kiến trúc hiện nay được cho là xây dựng vào năm 1927. Tiểu chủng viện là nơi có nhiệm vụ đào tạo các tu sĩ. Sau khi hoàn thành học tập ở đây, các tu sĩ sẽ tiếp tục học tại đại chủng viện để trở thành linh mục. Thời kỳ thịnh vượng, nơi đây đã từng thu hút gần 200 tu sĩ từ khắp các tỉnh Trung Trung bộ về sinh sống và học tập. Tương truyền rằng, qua con đường giao thương đường thủy, các nhà truyền giáo Bồ Đào Nha đặt chân tới Quy Nhơn và xây dựng tiểu chủng viện Làng Sông. Đây cũng là một di tích còn sót lại của các giáo sĩ truyền giáo thuở xưa. Trải qua hơn thế kỷ hình thành, nhưng đến nay các công trình kiến trúc không lộ vẻ hoang phế mà trái lại vẫn còn lộng lẫy, cổ kính như vừa mới xây dựng.
Theo tài liệu ghi chép, để trở thành nữ tu ở đây, người nộp đơn phải học hết cấp 2, tuổi đời không quá 35, chưa từng lập gia đình và hoàn toàn không vì một sức ép nào của cuộc sống mà xin vào Tiểu chủng viện.
Giống như những thánh đường khác, kiến trúc nơi đây được thể hiện vô cùng tỉ mỉ, tinh tế theo phong cách kiến trúc Gothic và mang nét đặc trưng của kiến trúc Pháp. Điều đó được thể hiện qua tường vôi vàng, mái ngói, hành lang bao quanh có những hàng cột và cửa vòm đối xứng đẹp mắt khiến quần thể này vừa hoa lệ, uy nghi, trầm mặc giữa các thôn làng dân dã, vừa cổ kính, thanh bình đến kỳ lạ. Dù đã trải qua hơn trăm năm tuổi, tổ hợp kiến trúc này vẫn còn gần như nguyên vẹn.
Tiểu chủng viện Làng Sông là tu viện được xây dựng theo kiến trúc Gothic với những đường nét kiểu vòm nhọn và có nhiều cửa sổ. Đặc biệt, phía trước nhà thờ là những hàng cây sao có tuổi thọ hàng trăm năm. Từ ngoài nhìn vào, chính diện thánh đường kết hợp cùng những tòa nhà hai tầng đối xứng tạo nên vẻ bề thế, uy nghi.
Mặt tiền của nhà thờ thoạt nhìn rất giống với kiến trúc Thánh đường Paul cổ kính ở Macao do người Bồ Đào Nha xây dựng. Tuy không hoành tráng và đồ sộ như Thánh đường Paul, nhưng Làng Sông đến nay vẫn giữ gần như nguyên vẹn từng nét kiến trúc cổ để lại
Trước sân là những hàng cây sao trăm năm tuổi được trồng thành hàng thẳng lối tạo cảnh quan đẹp, trong đó có nhiều cây to tới mấy vòng tay ôm
Phần chính diện của Tiểu chủng viện Làng Sông được trang trí bằng những khung ô đối xứng, các bông gió trang trí và những hoa văn hoạ tiết, cổng vòm nhọn quen thuộc trong lối xây dựng kiến trúc thánh đường. Đã qua nhiều thế kỷ, trải qua sự tàn phá của thời gian và khí hậu nhưng nơi này vẫn giữ được gần như nguyên vẹn những nét kiến trúc cổ xưa với từng bậc cầu thang gỗ, từng khung cửa chạm khắc tỉ mỉ.
Bên trong nhà nguyện trang nghiêm, những hàng cột được làm bằng gỗ.
Cung thánh – nơi trang trọng nhất của thánh đường với những đường nét được chạm trổ tinh xảo trên bàn thờ chúa. Phía sau là các tượng nhỏ hơn ở hai bên, cùng các phù điêu đắp nổi tinh tế.
.jpg)
Hai bên hông của thánh đường được trang trí bằng những khung ô đối xứng, các bông gió trang trí, và những hoa văn hoạ tiết, cổng vòm nhọn quen thuộc trong lối kiến trúc Gothic.
Nằm đối xứng với thánh đường là hai tòa nhà xưa kia dành cho các tu sinh. Nó được xây dựng mang đặc trưng kiến trúc kiểu Pháp, tường vôi vàng, hành lang với những hàng cột và cửa vòm ở ban công. Chính diện thánh đường kết hợp cùng những tòa nhà hai tầng đối xứng nhau tạo nên sự hòa hợp trong một không gian rợp bóng cổ thụ, xanh tươi.
Tại Làng Sông, không chỉ có Tiểu chủng viện mà còn có cả một quần thể giáo phủ của giáo phận Đông Đàng Trong, đặc biệt có một nhà in do Đức Cha Eugène Charbonnier Trí thành lập. Đây là nơi góp công rất lớn cho việc phôi thai và truyền bá chữ Quốc Ngữ thuở ban đầu. Nhà in Làng Sông được xây dựng khoảng năm 1872 và bị phá hỏng năm 1885. Năm 1904, nhà in Làng Sông được Đức cha Damien Grangeon Mẫn cho tái thiết, giao cho cha Paul Maheu làm giám đốc. Cha Paul Maheu học nghề in tại Hong Kong, thông thạo về kỹ thuật in ấn.
Bên trong phòng trưng bày nhà in Làng Sông lưu giữ hàng trăm tài liệu, sách vở. Đầu thế kỷ 20, nhà in phát triển mạnh; nhiều cây bút lớn miền Nam như Trương Vĩnh Ký, Lê Văn Đức cũng gửi bản thảo ra tận nhà in sách ở miền Trung này.
Theo thống kê trong “Mémorial de Qui Nhơn” năm 1922, Nhà in Làng Sông đã in 18.000 tờ báo định kỳ, 1.000 bản sách các loại, 32.000 ấn phẩm khác; riêng Báo Lời Thăm mỗi tháng 2 số, mỗi số ra 1.500 bản và phát hành cả Đông Dương. Tổng cộng ấn phẩm của Nhà in Làng Sông trong năm 1922 lên đến 63.185 ấn phẩm với trên 3,4 triệu trang in. Ấn phẩm cuối cùng của Nhà in Làng Sông in tháng 12.1953. Sau non một thế kỷ hoạt động lúc thăng lúc trầm, Nhà in Làng Sông đã có những đóng góp quan trọng trong việc truyền bá chữ Quốc ngữ và văn học Quốc ngữ vào nửa sau thế kỷ XIX và nửa đầu thế kỷ XX.
Tại đây từng in sách tiếng Latin, tiếng Pháp và chữ Quốc ngữ, hiện đều được lưu giữ nguyên bản, tái xuất bản hoặc còn bìa sách. Các ấn phẩm được trưng bày theo thứ tự năm xuất bản. Sách cũ được bảo quản trong tủ kính kín.
Đến nay, các tòa nhà vẫn lộng lẫy cùng với các chi tiết ở mặt chính các tòa nhà vẫn nguyên vẹn như thuở ban đầu, cái mà hiếm di tích cổ nào làm được. Qua bao thăng trầm thời cuộc, Tiểu chủng viện Làng Sông ngày nay vẫn hiện diện như một dấu son lịch sử và trở thành điểm đến yêu thích của du khách khi tới thăm Bình Định.
——————————————
Hồng bảo Kỷ lục được hiểu là những công trình Kỷ lục được thực hiện trong một thời gian dài, tích hợp những giá trị về kiến trúc, thẩm mỹ, văn hóa… để hình thành nên cho mai sau những di sản, đồng thời góp phần viết tiếp những câu chuyện mà cha ông đã gây dựng, từ đó góp phần định vị những giá trị địa phương nói riêng và Việt Nam nói chung vươn tầm khu vực và thế giới, góp phần định hình, phát triển hình ảnh du lịch địa phương nói riêng và đất nước nói chung thông qua những công trình biểu tượng.
Hành trình tìm kiếm TOP 100 Hồng bảo Kỷ lục Thế giới tại Việt Nam được Tổ chức Kỷ lục Việt Nam (VietKings) giao cho Trung tâm TOP Việt Nam triển khai và đề cử đến Viện Kỷ lục Thế giới (World Mark) với mong muốn góp phần nhận diện, định vị, quảng bá hình ảnh quốc gia – địa phương ra thế giới. Dự án là một hành trình dài hơi và có thể tiếp nối từ thế hệ này sang thế hệ khác trong mục tiêu chung tạo ra những thay đổi về kiến trúc cảnh quan hiện hữu và quan trọng hơn là góp phần tạo nên những giá trị chiều sâu về văn hóa điểm đến hay lịch sử gắn liền với điểm đến.
Diệu Phi – VietKings (tổng hợp và biên tập, ảnh Internet)
 Nằm giữa một cánh đồng lúa xanh ngát ở Bình Định, tiểu chủng viện Làng Sông không chỉ là một di tích tôn giáo có giá trị về kiến trúc, văn hóa, mà còn gắn liền với lịch sử hình thành chữ quốc ngữ ở Việt Nam.){kind=link}