Bảo tàng tỉnh Kiên Giang tọa lạc tại số 27, đường Nguyễn Văn Trỗi, thuộc địa phận phường Vĩnh Thanh Vân, ngay trung tâm thành phố Rạch Giá, tỉnh Kiên Giang. Đây là ngôi nhà cổ duy nhất của địa chủ phong kiến còn sót lại ở Rạch Giá, đã hơn 100 năm kể từ ngày đặt viên gạch đầu tiên. Nơi đây đã từng đóng vai trò là nhà ở của một địa chủ, Tòa án tỉnh, Sở Mỹ, văn phòng công ty, Tỉnh hội phụ nữ… đến trụ sở Ty văn hóa thông tin trước khi trở thành bảo tàng trưng bày hiện vật như ngày nay.
Ngôi nhà bảo tàng được xây dựng vào năm 1911, hoàn thành năm 1920, diện tích khoảng 2.000m2. Chủ của ngôi nhà là ông Trần Nhuệ, một địa chủ nổi tiếng thời bấy giờ. Về sau, ông Trần Quang Chiêu (con thứ ba của ông Trần Nhuệ) thừa hưởng ngôi nhà. Người dân địa phương hay gọi nhà cổ này là nhà ông Ba Chiêu.
Cây nhãn hơn 100 năm tuổi nằm trong khuôn viên ngôi nhà cổ.
Ngôi nhà cổ được gia chủ xây nên từ các vật liệu như mật mía, nhựa cây ô dước, cát, vôi trộn lại với nhau mà không dùng xi măng. Cách xây dựng này khá tương đồng với cách xây dựng cổng tam quan – một biểu tượng nổi tiếng của TP. Rạch Giá (Kiên Giang). Gỗ dùng để xây nhà được gia chủ chọn mua gỗ quý như gỗ lim, gõ, căm xe… Gạch lát nền được nhập từ Pháp. Theo nhiều tài liệu của Bảo tàng tỉnh Kiên Giang, trong thời gian xây dựng nhà, gia chủ đã thuê 100 người thợ lành nghề từ Gia Định – Huế làm việc xuyên suốt. Riêng phần bao lam của ngôi nhà, những người thợ phải thực hiện 7 năm mới hoàn thành. Việc làm nền nhà cũng mất khoảng 3 năm…
Ngôi nhà có thế “nội công ngoại quốc”. Từ bậc tam cấp đi lên chính giữa ngôi nhà là gian từ đường. Hai gian 2 bên là không gian ở, sinh hoạt. Ngoài ra, có bếp, sân nhà. Bên ngoài ngôi nhà xây dựng kiểu kiến trúc Pháp đắp nổi các chi tiết trang trí văn hóa châu Âu, nhưng bên trong ngôi nhà dựng cột, vì kèo và các bình phong, tấm trang trí kiểu nhà phú hộ phong kiến bằng gỗ gõ đỏ, căm xe. Các chi tiết chạm khắc gỗ trong nhà là nghệ thuật điêu khắc mỹ nghệ gỗ của thợ làng nghề miền Bắc do chủ nhà thuê vào đây thi công.
Thoạt nhìn bên ngoài, nhiều người cứ nghĩ đây là một ngôi nhà được xây dựng theo lối kiến trúc Pháp thuần túy. Tuy nhiên khi quan sát kỹ, không khó để nhận ra nhiều kết cấu, chi tiết xây dựng mang đậm văn hóa kiến trúc của người Việt xưa, hoặc văn hóa Á Đông với hoành lộng, bao lam, liễng, đối… bên trong ngôi nhà được nghệ nhân chạm khắc trên gỗ rất tinh xảo, tạo hình rồng, phụng, nai, hoa mai, hoa sen, cây tùng, cây bách… Đây đều là những tượng hình quen thuộc trong phong cách trang trí nhà của người Việt xưa.
Liễng đối, ở giữa là mặt trời, hai bên chạm phụng chủ đề “Loan phụng hòa minh”, thể hiện sự cao quý, uy quyền của gia chủ.
Đối phong cảnh chủ đề mai điểu với ý nghĩa mong muốn sự may mắn và phát triển, phóng khoáng, tự do.
Biểu tượng bao lam tượng trưng cho Phúc (với tạo hình dơi trong văn hóa Á Đông) – Lộc (hoa, lá) – Thọ (lan, điệp, nai, tùng, bách).
Ngôi nhà với các nét chạm khắc, cách bài trí không gian nói lên tính cá biệt của gia chủ, xu thế hướng nội, điền viên, trọng tín ngưỡng của tầng lớp phú hộ thời bấy giờ. Từ các hình khắc gỗ trong nhà, người ta đoán chủ nhân của ngôi nhà theo đạo Phật và thờ phụng tổ tiên, ưa thuật phong thủy. Các hình này chủ yếu là hình hoa sala (một loại hoa ưu đàm theo quan niệm đạo Phật), hoa cúc tượng trưng cho chính nhân quân tử, hình dơi quạ mang điềm lành, hình hoa mai, chim công, muông thú… Nội thất với các mảng trang trí khắc gỗ là điểm ưu việt nhất của ngôi nhà đến nay vẫn được giữ gìn, lên nước đen bóng. Bên trong ngôi nhà di sản còn có nhiều vật dụng trên 100 năm tuổi, từng được gia chủ sử dụng hiện vẫn còn khá nguyên vẹn như bộ trường kỷ, bàn tròn, tủ gỗ cẩn xà cừ, ghế đôn…
Không chỉ là một địa điểm tham quan, du lịch lý tưởng dành cho du khách yêu thích kiến trúc nghệ thuật và không gian văn hóa, ngôi nhà còn chứa đựng cả một thế kỷ thăng trầm lịch sử của vùng đất Kiên Giang. Khi sử dụng làm không gian trưng bày, Bảo tàng Kiên Giang đã quy hoạch không gian thành các chủ đề lịch sử, các thời kỳ trong đó điểm nhấn là các sự kiện liên quan đến dấu ấn văn hóa Óc Eo, người anh hùng dân tộc Nguyễn Trung Trực, người hùng mở đất Hà Tiên Mạc Cửu và nhiều chí sĩ cách mạng thời kỳ chống Pháp, chống Mỹ, đất và người Kiên Giang kiên cường qua nhiều thời kỳ giữ đất, giữ biển đảo…
——————————————
Hồng bảo Kỷ lục được hiểu là những công trình Kỷ lục được thực hiện trong một thời gian dài, tích hợp những giá trị về kiến trúc, thẩm mỹ, văn hóa… để hình thành nên cho mai sau những di sản, đồng thời góp phần viết tiếp những câu chuyện mà cha ông đã gây dựng, từ đó góp phần định vị những giá trị địa phương nói riêng và Việt Nam nói chung vươn tầm khu vực và thế giới, góp phần định hình, phát triển hình ảnh du lịch địa phương nói riêng và đất nước nói chung thông qua những công trình biểu tượng.
Hành trình tìm kiếm TOP 100 Hồng bảo Kỷ lục Thế giới tại Việt Nam được Tổ chức Kỷ lục Việt Nam (VietKings) giao cho Trung tâm TOP Việt Nam triển khai và đề cử đến Viện Kỷ lục Thế giới (World Mark) với mong muốn góp phần nhận diện, định vị, quảng bá hình ảnh quốc gia – địa phương ra thế giới. Dự án là một hành trình dài hơi và có thể tiếp nối từ thế hệ này sang thế hệ khác trong mục tiêu chung tạo ra những thay đổi về kiến trúc cảnh quan hiện hữu và quan trọng hơn là góp phần tạo nên những giá trị chiều sâu về văn hóa điểm đến hay lịch sử gắn liền với điểm đến.
Diệu Phi – VietKings (tổng hợp và biên tập, ảnh Internet)
