Lịch sử hình thành Chợ Bến Thành gắn liền với thăng trầm của đô thị Sài Gòn – Chợ Lớn. Chợ được khởi công xây dựng từ năm 1912, trải qua nhiều lần trùng tu, di dời mới có được diện mạo và vị thế hôm nay.
Ban đầu, chợ nằm bên bờ sông Bến Nghé, nơi có một bến sông để quân lính và người dân ra vào thành Gia Định (Quy Thành, thành Bát Quái), vì thế nên gọi là Chợ Bến Thành. Sau cuộc nổi dậy Lê Văn Khôi (1833-1835), thành Gia Định bị phá bỏ, Chợ Bến Thành cũng hoang vắng. Sau khi người Pháp tấn công Sài Gòn (tháng 2-1859), chợ bị thiêu rụi hoàn toàn. Năm 1860, người Pháp cho xây lại Chợ Bến Thành ở địa điểm cũ. Sau nhiều lần trùng tu, ngôi chợ dần khang trang hơn với hệ thống cột gạch, sườn sắt, mái ngói, v.v..
Đến đầu thế kỷ XX, người Pháp cho xây lại Chợ Bến Thành mới tại vị trí ngày nay trong khoảng thời gian 1912-1914, cửa nam có gắn chiếc đồng hồ mang tính biểu tượng. Phía trước cửa chính (cửa nam) là Bùng binh Chợ Bến Thành, còn gọi là Công trường Diên Hồng, Quảng trường Quách Thị Trang… Thời kỳ đó, chính quyền thành phố chưa xem trọng vấn đề trang trí chợ bằng các yêu cầu về vệ sinh và sức khỏe, do đó thiết kế chỉ tập trung xử lý những vấn đề công năng thiết yếu như: trần cao và rộng để lưu thông không khí, sàn lót đá và có hệ thống xả thải.
Đến năm 1952, khi tu sửa chợ người ta cho gắn 12 bức phù điêu của xưởng mỹ nghệ Biên Hòa ở bốn cửa chợ. Các phù điêu này mô tả các động vật, thực vật biểu trưng cho thương mại ở chợ, sử dụng hai màu quen thuộc của dòng gốm Biên Hòa là màu trắng ta và màu xanh đồng. Các bức phù điêu được tạo thành từ nhiều mảnh gốm nhỏ ghép lại, được nung tại Biên Hòa và thi công lắp ráp tại chợ Bến Thành. Bên cạnh các ô phù điêu, các vòm cửa và các ô lam lấy sáng tại các cửa chợ cũng là các bổ sung về sau, mang dáng vẻ tuyến tính, hiện đại rất khác so với phần chợ nguyên bản năm 1914.
Sau hơn 100 năm hiện diện cùng với những đổi thay của thành phố lịch sử này, hình ảnh chợ Bến Thành gắn liền với bao thế hệ thị dân Sài Gòn, mang vẻ đẹp hoa lệ ngày xưa và nhịp sống năng động ngày nay. Với diện tích hơn 13.000m2, chợ Bến Thành là nơi buôn bán và trao đổi hàng hóa của người dân Sài thành cũng như các vùng phụ cận, với gần 6.000 tiểu thương và khoảng 1.500 sạp hàng, níu chân hàng nghìn lượt khách mỗi ngày. Chợ này có tổng cộng 4 cửa chính và 12 cửa phụ. Mỗi cửa chính nằm trên một con đường khác nhau và được dùng để bày bán những sản phẩm cụ thể. Sự phân chia này không chỉ giúp du khách dễ dàng tìm kiếm các loại hàng hóa mà còn tạo nên một sự đa dạng và sôi động trong không gian chợ.
Chợ Bến Thành là một trong những công trình kiến trúc còn nguyên vẹn của Sài Gòn. Nơi đây được xem là biểu tượng của văn hóa Sài Gòn, xuất hiện trong một số lượng lớn các bộ phim và bài báo, là được liệt kê là số một trong hầu hết mọi cuốn sách hướng dẫn du lịch về thành phố và cũng là lời giới thiệu đầu tiên của người dân Sài Gòn khi nhắc về nơi này.
Diệu Phi – VietKings (tổng hợp và biên tập, ảnh Internet)
