Với đồng bào các dân tộc tại Lâm Bình (Tuyên Quang), xôi ngũ sắc là biểu tượng của ngũ hành: Kim – Mộc – Thủy – Hỏa – Thổ. Để có món xôi ngũ sắc ngon, đẹp mắt cần trải qua nhiều quy trình hết sức tỉ mỉ. Xôi năm màu có màu sắc đẹp, giàu tính thẩm mỹ nhưng điều đáng quý là màu sắc của xôi hoàn toàn được tạo nên từ thiên nhiên, cây, củ, quả…
Xôi ngũ sắc là biểu tượng của ngũ hành
Chuẩn bị gạo nếp nương được nhuộm màu
Trong đó, màu trắng là màu nguyên của hạt gạo nếp nương, trắng ngà dẻo thơm. Sắc xanh của xôi được tạo từ màu xanh của lá gừng, lá riềng. Màu đỏ và màu tím được tạo từ lá của cây cơm đỏ, cơm tím rất sẵn có trong rừng và vườn nhà của đồng bào và màu vàng được tạo từ màu của nghệ nếp. Những lá cây, củ mang về được rửa sạch, giã nhỏ chắt lấy nước, rồi ngâm gạo qua một đêm cho thấm màu.
Màu sắc của xôi ngũ sắc hoàn toàn được tạo nên từ thiên nhiên
Đồ xôi đòi hỏi phải có một sự cảm nhận đủ chuẩn của người nấu
Chia sẻ bí quyết làm món ăn truyền thống này, chị Ma Thị Mừng thôn Nà Hu, xã Khuôn Hà, huyện Lâm Bình cho biết: Để có món xôi ngũ sắc ngon dẻo bắt mắt, khâu quan trọng nhất là đồ xôi. Trong đó người đồ phải bỏ từng lượt gạo đã trộn màu vào chõ. Gạo nhuộm những màu sắc mạnh, dễ bị dây màu sang các màu khác như vàng, đỏ, tím thường được rải ở lượt dưới cùng chõ đồ, ngăn cách nhau bằng lá chuối và trên cùng chắc chắn phải là lớp gạo nếp nguyên thủy, màu trắng. Riêng màu trắng được để trên cùng để tránh bị nhuộm màu bởi những màu khác. Quá trình đồ xôi ngũ sắc cũng đòi hỏi phải có một sự cảm nhận đủ chuẩn của người nấu để có thể nấu một nồi xôi đủ thời gian, vừa chín tới, vừa đượm màu. Khi chín hương thơm của nếp quyện với hương thơm đặc trưng của cây cỏ nơi núi rừng khiến xôi ngũ sắc không thể lẫn với bất cứ loại xôi nào khác. Hạt xôi bóng đẹp nhưng không ướt, khi nguội hạt se lại nhưng vẫn mềm, dẻo và thơm đặc trưng.
Hạt xôi ngũ sắc phải bóng đẹp, mềm dẻo
Tạo hình cho những tác phẩm
Không chỉ công phu ở khâu lựa chọn nguyên liệu, chế biến mà khâu trình bày cũng được đồng bào rất coi trọng. Khi lấy xôi trong chõ ra trình bày cũng cần tuân theo quy tắc nhất định. Trong xôi ngũ sắc màu trắng sẽ đặt ở giữa tượng trưng cho sự hội tụ tinh túy của trời đất. Bốn màu sẽ đặt xung quanh tượng trưng cho bốn phương của trời đất, bốn mùa xuân, hạ, thu, đông trong năm.
Biến xôi ngũ sắc thành những tác phẩm nghệ thuật
Tác phẩm nghệ thuật tinh hoa hội tụ từ xôi ngũ sắc
Tác phẩm sơn thủy hữu tình
Ruộng bậc thang với điểm nhấn cờ đỏ sao vàng
Đến Lâm Bình dịp này, du khách được chiêm ngưỡng màn trình diễn thi xôi ngũ sắc của đồng bào các dân tộc vô cùng độc đáo và lạ mắt. Bằng sự sáng tạo và đôi bàn tay khéo léo đồng bào các dân tộc tại Lâm Bình đã tạo ra những thửa ruộng bậc thang, sơn thủy hữu tình, những bức tranh bằng xôi ngũ sắc rất ấn tượng và hấp dẫn.
Chị Trần Hà đến từ Hà Nội chia sẻ: Đã từng xem, thưởng thức xôi ngũ sắc rất nhiều trong đĩa, mẹt, nhưng đây là lần đầu tiên tôi được chiêm ngưỡng những tác phẩm nghệ thuật từ xôi ngũ sắc. Mỗi tác phẩm thực sự là công sức cả một sự tìm tòi sáng tạo thể hiện ước mơ về hạnh phúc, khát vọng ngàn đời no đủ, mong ước mưa thuận gió hòa để mùa màng tốt tươi của đồng bào các dân tộc.
Theo Báo Công Thương
